Μαθήματα ηγεμονίας από το Ρωμαϊκό Imperium

Μοντεσκιέ: Σκέψεις για τα αίτια του μεγαλείου και της παρακμής των Ρωμαίων, Κεφάλαιο VI

Δεδομένου ότι ποτέ δεν έκαναν ειρήνη με καλή πίστη και ότι η καθολική κατάκτηση ήταν ο στόχος τους, οι συνθήκες τους ήταν στην πραγματικότητα μόνον αναστολές πολέμου, και έθεταν σε αυτές όρους που πάντα ξεκινούσαν την καταστροφή του κράτους που τους απεδέχετο.

Απήγαγαν στρατιωτικές δυνάμεις από φρούρια, ή περιόριζαν τον αριθμό των χερσαίων στρατευμάτων, ή απαιτούσαν να τους παραδώσουν ίππους ή ελέφαντες. Και αν ο λαός ήταν ναυτική δύναμη, τον ανάγκαζαν να καταστρέφει τα πλοία του και μερικές φορές να ζει πιο μακριά από την ακτή.

Αφού κατέστρεφαν τις στρατιές ενός πρίγκηπα, κατέστρεφαν τα οικονομικά του με υπερβολικούς φόρους ή έναν φόρο υπό την πρόφαση της πληρωμής των εξόδων του πολέμου - μια νέα μορφή τυραννίας που τον ανάγκαζε να καταπιέζει τους υπηκόους του και να χάνει την αγάπη τους.

Όταν παραχωρούσαν ειρήνη σε κάποιον πρίγκηπα, έπαιρναν ένα από τα αδέλφια ή τα παιδιά του ως όμηρο, κάτι που τους έδινε τη δυνατότητα να παρενοχλούν το βασίλειό του κατά βούληση.

Οι Ρωμαίοι ποτέ δεν έκαναν μία συνθήκη ειρήνης με έναν εχθρό, εκτός αν περιελάμβανε μία συμμαχία - δηλαδή, δεν υπεδούλωναν κανέναν λαό που δεν τους βοηθούσε να υποδουλώσουν άλλους.

Όταν επέτρεπαν σε μία πόλη να παραμείνει ελεύθερη, προκαλούσαν αμέσως την γέννηση δύο φατριών μέσα σε αυτήν. Η μία υπεστήριζε τους τοπικούς νόμους και την ελευθερία, η άλλη υπεστήριζε ότι δεν υπήρχε νόμος εκτός από την βούληση των Ρωμαίων. Και δεδομένου ότι η τελευταία φατρία ήταν πάντα η ισχυρότερη, είναι εύκολο να δει κανείς ότι αυτή η ελευθερία υπήρχε μόνον κατ’ όνομα.

Για να κρατήσουν τους ισχυρούς πρίγκηπες μονίμως αδύναμους, οι Ρωμαίοι δεν τους επέτρεπαν να συνάπτουν καμμία συμμαχία με τους δικούς τους συμμάχους. Και καθώς δεν ηρνούντο την δική τους συμμαχία στους γείτονες ενός ισχυρού πρίγκηπα, αυτός ο όρος, ο οποίος καθορίζετο σε μία συνθήκη ειρήνης, άφηνε τον ισχυρό πρίγκηπα χωρίς συμμάχους.

Όταν κάποιοι πρίγκηπες είχαν κάνει μια κατάκτηση που συχνά τους άφηνε εξαντλημένους, ένας Ρωμαίος πρεσβευτής έφθανε αμέσως για να την αποσπάσει από τα χέρια τους. Από χίλια παραδείγματα μπορούμε να θυμηθούμε πώς, με μία λέξη, έδιωξαν τον Αντίοχο από την Αίγυπτο.

Γνωρίζοντας πόσο κατάλληλοι ήταν οι λαοί της Ευρώπης για πόλεμο, θέσπισαν νόμο ότι κανένας Ασιάτης βασιλεύς δεν θα επετρέπετο να εισέλθει στην Ευρώπη και να υποδουλώσει οιονδήποτε λαό. Ο κύριος λόγος για τον πόλεμό τους κατά του Μιθριδάτου ήταν ότι είχε παραβιάσει αυτή την απαγόρευση υποτάσσοντας κάποιους βαρβάρους.

Όταν έβλεπαν δύο λαούς σε πόλεμο, αν και δεν είχαν καμία συμμαχία ή διαφωνία με κανέναν από τους δύο, ποτέ δεν παρέλειπαν να εμφανίζωνται στην σκηνή. Και σαν τους περιπλανώμενους ιππότες, στήριζαν τον ασθενέστερο.

Αφαίρεσαν τους πολιτικούς και κοινωνικούς δεσμούς που συνέδεαν τα τέσσερα μέρη της Μακεδονίας με τον ίδιο τρόπο που είχαν προηγουμένως διαλύσει την ένωση των μικρών λατινικών πόλεων.

Αλλά πάνω απ' όλα, η μόνιμη αρχή τους ήταν να διαιρούν. Η Αχαϊκή Συμπολιτεία σχηματίστηκε από μια ένωση ελεύθερων πόλεων. Η Σύγκλητος δήλωσε ότι εφεξής κάθε πόλη θα κυβερνάται από τους δικούς της νόμους, χωρίς να εξαρτάται από μια κοινή αρχή.

Μερικές φορές κακοποιούσαν την λεπτότητα των όρων της διπλωματικής γλώσσης. Κατέστρεψαν την Καρχηδόνα λέγοντας ότι είχαν υποσχεθεί να διασώσουν τον λαό της πόλεως, αλλά όχι την πόλη αυτή καθαυτή.

Ξέρουμε πώς οι Αιτωλοί, οι οποίοι είχαν εμπιστευτεί την καλή πίστη των Ρωμαίων, εξαπατήθηκαν: οι Ρωμαίοι ισχυρίστηκαν ότι το να εμπιστεύεσαι την καλή πίστη ενός εχθρού συνεπάγετο την απώλεια όλων των ειδών αντικειμένων — ατόμων, γαιών, πόλεων, ναών, ακόμη και τάφων.

Μερικές φορές έκαναν ειρήνη με έναν πρίγκηπα υπό λογικούς όρους, και όταν τους είχε εκτελέσει, προσέθεταν τόσο παράλογους όρους που αναγκαζόταν να ξαναρχίσει τον πόλεμο. Έτσι, αφού απαίτησαν από τον Ιουγούρθα να παραδώσει τους ελέφαντες, τα άλογα, τους θησαυρούς, και τους Ρωμαίους λιποτάκτες, ζήτησαν να παραδοθεί ο ίδιος-- μια πράξη που είναι η χειρότερη δυνατή καταστροφή για έναν πρίγκηπα και ποτέ δεν μπορεί να αποτελέσει όρο ειρηνικής λύσεως.

Οι λαοί που ήταν φίλοι ή σύμμαχοι, κατεστράφησαν από τα μεγάλα δώρα που έδιναν για να διατηρήσουν ή να κερδίσουν την εύνοια των Ρωμαίων. Τα μισά χρήματα που εστέλλοντο στους Ρωμαίους για αυτόν τον σκοπό, θα ήταν αρκετά για να τους κατακτήσουν.

Ήταν απαραίτητο να περιμένουν μέχρι όλες οι εθνότητες να συνηθίσουν να τους υπακούν ως ελεύθερες πολιτείες και ως σύμμαχοι πριν τις διοικήσουν ως υποτελή κράτη, και μετά να εξαφανιστούν σταδιακώς μέσα στην Ρωμαϊκή Δημοκρατία.

Κοιτάξτε την συνθήκη που έκαναν με τους Λατίνους μετά την νίκη στην λίμνη Ρηγίλλης. Ήταν ένα από τα βασικά θεμέλια της εξουσίας τους. Εκεί δεν υπάρχει ούτε μία λέξη που θα μπορούσε να κινήσει υποψίες για την επιβολή αυτοκρατορίας. Ήταν ένας αργός τρόπος κατακτήσεως. Νίκησαν έναν λαό και αρκέστηκαν να τον αποδυναμώσουν. Του επέβαλαν όρους που τον υπονόμευαν ανεπαίσθητα. Αν επαναστατούσε, εμειώνετο ακόμη περισσότερο και εγίνετο υποτελής λαός, χωρίς κανείς να μπορεί να πει πότε άρχισε η υποταγή του.